Amaç
İş makinalarının güvenli çalışmalarını, kullanan operatörlerin sağlık ve güvenlik risklerinden korunmalarını sağlamak amacıyla periyodik kontrollerini yapmak, alınması gereken önlemleri belirlemek ve raporlandırmaktır.
Mevzuat Bilgisi
İş makinaları ile ilgili Türkiye’de yayımlanan mevzuatlar Karayolları Trafik Kanunu ve Karayolları Trafik Yönetmeliğidir. Bu mevzuatlar genel olarak iş makinalarının tescilleri ve muayeneleri hakkında bilgi içermektedir.
Tescil ile ilgili mevzuat maddeleri;
KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU
Belge ve plaka vermeye yetkili kuruluşlar:
Madde 22 – (Değişik: 18/1/1985 – KHK 245/8 md.; Aynen kabul: 28/3/1985 – 3176/8 md.)
Yönetmelikte gösterilen esaslara göre:
a) Askeri maksatlarla kullanılan Türk Silahlı Kuvvetlerine ait bütün araçlar ile çeşitli anlaşmalara göre askeri amaçla yurdumuzda bulunan kuruluşlara ait araçların tescilleri Türk Silahlı Kuvvetlerince,
b) Raylı sistemle çalışan araçların tescilleri, kullanıldığı yerlere göre ait olduğu kuruluşlarca,
c) İş makinesi türünden araçların tescilleri;
1. Kamu kuruluşlarına ait olanlar ilgili kuruluşlarınca,
2. (Değişik: 17/10/1996 – 4199/10 md.) Özel veya tüzelkişilere ait olanlardan; tarım kesiminde kullanılanlar ziraat odalarınca, tarım kesiminde kullanılanların dışında kalan ve sanayi, bayındırlık ve diğer kesimlerde kullanılanların tescilleri, üyesi oldukları ticaret, sanayi veya ticaret ve sanayi odalarınca,
KARAYOLLARI TRAFİK YÖNETMELİĞİ
İş Makinelerinin Tescil ve Trafik Belgeleri İle Tescil Plakaları
Madde 34- İş makinelerinin tescil işlemleri aşağıdaki esaslara göre yapılır.
b) Özel veya tüzel kişilere ait olan iş makineleri işletme amacıyla veya yerine göre bu Yönetmeliğin 29 uncu maddesinde belirtilen kuruluşlarca tescilleri araç sahibinin bir dilekçe ile ilgili kuruluşa müracaatı üzerine (Ek:6)’da gösterilen tescil defterine işlenmek suretiyle yapılır ve (Ek:7)’de gösterilen Maliye Bakanlığınca bastırılan tescil belgesi tanzim edilerek verilir.
Araç sahipleri dilekçelerine varsa iş makinesinin hususiyetlerini gösteren teknik belgeyi, yoksa araca ait teknik bilgileri ihtiva eden bir belgeyi sahiplik belgesi ile birlikte ibraz etmek zorundadırlar.
Bu iş makinesinin karayollarında sürülmesi, tescil belgesine ekli trafiğe çıkış izin belgesinin tescili yapan kuruluşça tasdik edilerek makine sahibine verilmesi ile mümkündür.
Trafiğe çıkış izni verilirken makinenin zorunlu mali mesuliyet sigorta akdinin yapılmış olması ve Karayolları Genel Müdürlüğünden özel izin alınması mecburidir.
Muayene ile ilgili mevzuat maddeleri;
KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU
Muayeneye yetkili kuruluşlar:
Madde 35 – (Değişik: 16/7/2004 – 5228/45 md.)
Askeri araçlarla, raylı sistemle çalışan veya iş makinesi türünden araçların muayeneleri yönetmelikte belirlenen esaslara göre tescilini yapan kuruluşlarca yapılır.
KARAYOLLARI TRAFİK YÖNETMELİĞİ
Muayeneye Yetkili Kuruluşlar
MADDE 68 –(Değişik: RG-18/05/2007-26526)
Araçların muayeneleri, Ulaştırma Bakanlığına ait muayene istasyonlarında veya bu Bakanlık tarafından usulüne uygun olarak yetki verilen gerçek veya tüzel kişilere ait muayene istasyonlarında yapılır.
Muayene istasyonlarınca;
c) Traktör (römorklu-römorksuz), motosiklet, motorlu bisikletler için, gruplarına göre Kanunda belirtilen muayene ücreti (katma değer vergisi hariç) alınır. Bu maddede sayılanlar dışındaki araçların hangi gruba gireceği yine Ulaştırma Bakanlığınca belirlenir.
Raylı sistemle çalışan veya iş makinesi türünden araçların muayeneleri araçların tescilini yapan kuruluşlarca; askeri araçların muayeneleri ise yetkili kuruluş veya birimlerce ilgili özel mevzuatlarına göre yapılır.
Muayene süreleri ise Araç Muayene İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve Araç Muayenesi Hakkında Yönetmelikte 1 yıl olarak belirtilmiştir. İş makinalarının muayenesiyle periyodik kontrolleri karıştırılmamalıdır. Yapacak olduğumuz kontroller işçi sağlığı ve iş güvenliği kapsamında yapılacak kontrollerdir. Fenni Muayene ise araç muayenesi kapsamındadır.
Muayene süresi ile ilgili mevzuat maddesi;
ARAÇ MUAYENE İSTASYONLARININ AÇILMASI, İŞLETİLMESİ VE ARAÇ MUAYENESİ HAKKINDA YÖNETMELİK
YEDİNCİ BÖLÜM
Araçların Muayeneleri ile İlgili Hükümler
Muayene Süresi
Madde 14-Araçlar cinslerine, kullanma amaç ve şekillerine uygun olarak periyodik muayeneye tabidir. Buna göre;
e) Diğer bütün motorlu araçlar ile bunların her türlü römorkları ilk bir yaş sonunda ve devamında yılda bir, periyodik muayeneye tabi tutulur.
Askeri araçlarla, iş makinesi türünden araçların muayeneleri, tescilini yapan kuruluşlarca yapılır.
İş makinaları Makina Emniyeti Yönetmeliği (2006/42/AT) kapsamında değerlendirilmektedir. Makina Emniyeti Yönetmeliğinde İş Makinalarının teknik olarak sahip olması gereken teknik özellikler, CE işaretlemesi ve piyasaya arz edilmeleri ile ilgili bilgileri kapsamaktadır. Bu konuyla ilgili yayınlanmış standartlar Makina Emniyeti Yönetmeliği kapsamında yayımlanmıştır.
İş makinalarının Türkiye’de yayınlanan mevzuatlarında periyodik kontrollerinin yapılması konusunda herhangi bir mevzuat bulunmamaktadır. Bu nedenle periyodik kontrollerinin kim tarafından yapılacağı ve periyodik kontrol süreleri konusunda yasal bir dayanak bulunmamaktadır. İş makinaları kaldırma iletme makinaları ve basınçlı kaplar gibi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü kapsamında değerlendirilmemektedir.
İş makinaları konusunda Türkiye’de yayımlanan standartlar TS EN 474 serisidir. Bu standartların yanı sıra iş makinalarının parçaları ve ekipmanlarına ait çok sayıda Standart da bulunmaktadır. Bu standartlar aşağıda sıralanmıştır;
TS EN 474 – 1 İnşaat ve kazı makinaları : Güvenlik – Bölüm 1: Genel özellikler
TS EN 474 – 2 İnşaat ve kazı makinaları : Çekici dozerler
TS EN 474 – 3 İnşaat ve kazı makinaları : Yükleyiciler
TS EN 474 – 4 İnşaat ve kazı makinaları : Kazıcı Yükleyiciler
TS EN 474 – 5 İnşaat ve kazı makinaları : Hidrolik Kazıcılar (Ekskavatörler)
TS EN 474 – 6 İnşaat ve kazı makinaları : Damperli Kamyonlar
TS EN 474 – 7 İnşaat ve kazı makinaları : Skreyperler
TS EN 474 – 8 İnşaat ve kazı makinaları : Greyderler
TS EN 474 – 9 İnşaat ve kazı makinaları : Boru Döşeyiciler
TS EN 474 – 10 İnşaat ve kazı makinaları : Trençerler
TS EN 474 – 11 İnşaat ve kazı makinaları : Toprak ve Çöp Sıkıştırıcılar
TS EN 474 – 12 İnşaat ve kazı makinaları : Halatlı kazıcılar
TS 1230-1İnşaat ve Kazı Makinaları-Bıçakların Kesici Uçları (Greyder, Dozer, Skreyper İçin)
TS EN ISO 2860 İnşaat ve Kazı Makinaları En Küçük Giriş Ağzı Boyutları
TS EN ISO 2867:2011 İnşaat ve Kazı Makinaları-Erişme Sistemleri
TS 2963 Civatalar ve Somunlar-İnşaat ve Kazı Makinaları Bıçakları İçin
TS EN ISO 3411 İnşaat ve Kazı Makinaları-Operatörlerin Fiziki Ölçüleri ve Operatör Bölmesinin En Küçük Ölçüleri
TS EN ISO 3450:2011 İnşaat ve Kazı Makinaları-Lastik Tekerlekli Makinaların Fren Sistemleri -Sistemler ve Çalışma Özellikleri ve Deney Esasları
TS EN ISO 3457 İnşaat ve kazı makinaları – Koruyucular – Tarifler ve kurallar
TS 3805 ISO 6484 İnşaat ve Kazı Makinları-Elevatörlü Skreyperler-Hacimsel Kapasiteler
TS ISO 4510-2 İnşaat ve Kazı Makinaları-Servis El Aletleri Bölüm 2:Mekanik Çektirmeler ve İticiler
TS 4803-1 ISO 6746-1 İnşaat ve Kazı Makinaları-Boyutlar ve Sembollerin Tarifleri-Bölüm 1:Ana Makine
TS 4803-2 ISO 6746-2İnşaat ve Kazı Makinları-Boyutlar ve Sembollerin Tarifleri-Bölüm 2:Teçhizat
TS ISO 5006-1 İnşaat ve Kazı Makineleri-Operatörün Görüş Alanı-Bölüm 1:Deney Metodu vb. standartlar.
TS EN 791+A1 Sondaj makinaları – Güvenlik
Kontrol formlarında bulunan kriterler genel olarak TS EN 474-1 Genel Özellikler standardından yararlanılarak hazırlanmıştır. Ekipmanlarıyla ilgili çeşitli standartlardan da ayrıca yararlanılmıştır.
3. İş Makinalarının Tanımları ve Sınıflarının Belirlenmesi
İş Makinasının Tanımı:
Toprak, kaya veya benzeri malzemeyi öncelikle kazma, yükleme, taşıma, yayma, sıkıştırma veya kanal kazma işini yapmak amacıyla tasarımlanan, donanıma ve/veya ilave donanıma (çalışma takımı) sahip olarak tekerlekler, paletler veya ayaklar üzerinde kendinden tahrikli veya çekilebilen makina.
İş makinaları, genelde oturan bir operatörün yanı sıra uzaktan kumanda ile veya yürüyen operatörle de çalıştırılabilirler.
İş Makinalarının Sınıfları:
Çekici Dozer:
Makinanın ileri hareketi ile malzemeyi kesen, kürüyerek götüren ve tesviye eden bir küreyici yardımcıvdonanıma (bıçak) veya bir itme veya çekme kuvveti oluşturmak için kullanılan bağlı bir yardımcı donanıma sahip, kendinden tahrikli paletli veya lastik tekerlekli makina.
Paletli çekici dozer Lastik tekerlekli çekici dozer
Sabana sahip paletli çekici dozer
Yükleyici (Loader):
Makinanın öne hareketi ile toprağı kazan veya yükleyen, özellikle yükleme işlemi için tasarımlanan ön tarafa monte edilmiş donanıma sahip (kepçe kullanımı), kendinden tahrikli paletli veya lâstik tekerlekli makina.
Paletli yükleyici
Kazıcı Yükleyici (Backhoe Loader):
Genellikle dengeleyiciler veya sabitleme mesnetleri ile birlikte, öne monte edilen donanımı ve arkaya monte edilen kazıcı donanımı taşımak için tasarımlanan ana şasiye sahip, kendinden tahrikli paletli veya lâstik tekerlekli makina.
Hidrolik Kazıcı (Ekskavatör): Öncelikli ve ortak işi kazma işlevi olan, bunun yanı sıra çeşitli ölçülerde kanal açma, dolmuş kanalları temizleme, toprak, hafriyat yığma, yükleme, kum çakıl vb. malzemeleri kazma ve gerektiğinde araçlara yükleme gibi özelliklere de sahip, kendi bulundukları düzeyin üzerinde ve altından toprak kaldırabilen çalışma esnasında 360 ° hareket kabiliyetine sahip, kendinden tahrikli paletli veya lâstik tekerlekli üstün yetenekli makina.
Skreyper : Akslar arasında kesici bıçaklı bir hazneye sahip, ileri hareketle malzemeyi kesen, yükleyen, nakleden, boşaltan ve yayan kendinden tahrikli veya çekilen paletli ya da lastik tekerlekli makina.
Greyder: Ön ve arka aksları arasında konumlandırılan ayarlanabilir bir bıçağa sahip, öne monteli bıçakla veya akslar arasına yerleştirilebilen kazıyıcı ve arkaya monteli riper ile de donatılabilen esas olarak makinanın ileri hareketi ile malzemeleri tesviye etmek, eğim vermek, hendek açmak ve kazımak için tasarımlanmış kendinden tahrikli lastik tekerlekli makina.
Trençer : Sürekli çalışan makinanın ileri hareketi vasıtasıyla esas olarak kanal açmak için tasarımlanmış, arkaya ve/veya öne monteli donanıma/yardımcı donanıma sahip yardımcı donanımı, bir kazma zinciri, yuvarlak disk, saban bıçağı veya benzeri alet olabilen kendinden tahrikli paletli veya lastik tekerleklimakina.
Sondaj ve Fore Kazık Makinaları: İnşaat sektöründe, su sondajlarında, maden ve taş ocağı işletmelerinde, yer altı ve yer üstü faaliyetlerinde ve tünel inşaatında kullanılan, delme esnasında sabit konumda kalabilen, bununla birlikte, bir yerden diğer bir yere kendi güçleriyle hareket edebilen veya kamyonlar, tekerlekli şasiler, traktörler, paletler ve kızaklar (kaldırma vinçli) üzerine monte edilmiş olabilen, fore kazık çakması işlerinde de kullanıla bilen makina.